Hoewel ik besef dat het onderstaande verhaal lang is raad ik jullie toch aan om het te gaan lezen, het is een stuk dat geschreven is door Cyrill Lansing en geeft stof tot nadenken. Ik kan alleen maar zeggen wees bewust van dingen die je doet en kijk en wijs niet alleen naar een ander kijk ook eens naar je zelf en je omgeving. Zelf ben ik werkzaam in de milieu wereld, maar dat wil niet zeggen dat ik ook een voorbeeld ben voor een ieder.
Veel lees plezier.
Wubbe
Miljoenen Nederlanders trekken jaarlijks weer naar andere gebieden. Hoe staan zij in de ruimtes die ze betreden? Hoe beleven ze deze? Gaan ze op pad als reiziger of als toerist? Wat is het verschil tussen beiden en wanneer is dat onderscheid ontstaan? En hoe gaan jullie op stap?
De vanzelfsprekendheid van reizen voor je plezier is van relatief recente datum. Toerisme, zeker in de massale vorm die het nu heeft aangenomen, is een typisch product van de moderne tijd. Tot in de 20ste eeuw was op vakantie gaan voorbehouden aan een rijke elite. De meeste mensen bleven gewoon thuis. Hun actieradius was vaak niet meer dan zo’n tien kilometer die te voet werd afgelegd. Pas na de Tweede Wereldoorlog nam de mobiliteit van de bevolking explosief toe. De auto en later het vliegtuig werden in versnelde vaart gemeengoed. En daarmee waren de voorwaarden voor een permanente stroom vakantiegangers geschapen. Terwijl een volwassene rond 1900 doorgaans niet meer dan ongeveer tweeduizend kilometer per jaar aflegde, legt de hedendaagse mens die afstand met één vliegreisje naar een Spaanse kustplaats of Grieks eiland al af.
Het is de ironie van de geschiedenis. De eerste fase in de menselijke beschaving, het nomadenleven, vindt zijn pendant in de laatste fase, het toeristenleven. De fysieke noodzaak voor jagers en verzamelaars om telkens weer op weg te gaan, op zoek naar de volgende plek waar voedsel en beschutting was, is geëindigd in de luxe behoefte van de gesettelde
mens die een paar keer per jaar gewapend met pinpas, reisgids en zonnebrandcrème op jacht gaat naar bezienswaardigheden. Bittere noodzaak is geworden tot een zelfgekozen avontuur of welverdiende rust. Wie vrijwillig thuisblijft, heeft iets uit te leggen, die ontzegt zich een van de belangrijkste ‘mensenrechten’: een vakantie in den vreemde.
Dat de reisdrift zo’n hoge vlucht heeft genomen, is niet louter terug te voeren op de technische verbeteringen in het vervoer over lange afstanden. De verregaande (auto)mobilisering van de westerse mens is op de eerste plaats te danken aan een veranderend mens- en wereldbeeld. Men reist niet alleen veel meer dan vroeger en met veel meer personen maar ook vanuit andere motieven.
*Bedevaart*
De middeleeuwse reiziger was een pelgrim. Hij reisde om God te ontmoeten in de heilige (bedevaart)plaatsen. Zijn beweegredenen waren religieus van aard. Hij ging niet op weg om het genoegen van het reizen zelf maar om getuigenis af te leggen van het verschil tussen een profane en sacrale ruimte. Zijn landkaart bestond niet uit routes du soleil maar uit de smalle wegen (meer dan een!) die naar Rome, Santiago de Compostela of Vézelay leidden, naar kerken en kloosters. Zijn tocht door de wereld stond in het teken van de hemel; zijn lichamelijke inspanningen kregen betekenis in het licht van zijn zielenheil dat hem op de plekken van het geloof ten deel zou vallen. Paradoxaal genoeg bestond de wereld voor de gelovige reiziger uit een aantal religieuze centra die hem eraan herinnerden dat niet hij en de wereld het centrum vormden, maar God.
Vanaf de Renaissance, met het ontwaken van het moderne seculiere bewustzijn, veranderde dit echter. Langzamerhand verloor God terrein aan de mens die zijn lerend vermogen en eigenmachtigheid ging exploreren; zijn verticale oriëntatie maakte plaats voor een vastberaden horizontale blik, gericht op nog onbekende verten. De mens werd niet langer door God bewogen om Hem op een aantal vaststaande plaatsen te eren maar zette zichzelf in beweging, werd auto-mobiel, in een drang om zijn macht en kennis over de aarde te vergroten en zo in feite zichzelf te eren. Een ander soort reiziger trad naar voren: de wetenschapper, de koopvaarder en de ontdekker, gedreven door nieuwe motieven: kennis van de wereld, economische en politieke expansie.
Terwijl wij reizen veelal beschouwen als vrijetijdsbesteding was het voor de Europeaan van de 17de en 18de eeuw een serieuze zaak, dé manier om zichzelf te ontplooien. Idealiter bracht de reis de mens in contact met andere culturen en leefwijzen, andere ideeën en gewoonten. Door zich hiervoor open te stellen kon de reiziger zich bevrijden van eigen vooroordelen. Zelfkennis kwam aldus in een ruimer perspectief te staan: de diversiteit van maatschappijen, mensen en meningen vormde een spiegel waarin de reiziger zichzelf, zijn eigen leven en cultuur op een nieuwe wijze kon gaan zien. Montaigne, die via zijn beroemde Essais als een van de eerste vertegenwoordigers van het nieuwe Europa mag gelden, beschouwt reizen dan ook als een nuttige bezigheid: Ik ken geen betere methode om iemand te vormen dan hem voortdurend te confronteren met de verscheidenheid van de levenswijze van andere mensen, van hun zeden en gebruiken, van hun geaardheid en hun opvattingen. Reizen werd dan ook door verschillende schrijvers aanbevolen als een voltooiing van de opvoeding. Of de jongeren van nu een boodschap hebben aan dit reismotief valt te betwijfelen. Op vakantie lijken vooral drank en vertier, seks en avontuur(tjes) hun rite de passage naar volwassenheid kleur te geven, als we tenminste afgaan op wat de gretige media hierover te melden hebben.
*Doel op zich*
Het afscheid van het traditionele religieuze wereldbeeld gaf een enorme impuls aan het reizen. Vanaf de Romantiek (eind 18de eeuw) doemen de voorlopers van de moderne toerist op: de mens voor wie de reis een doel op zich is, die er zijn eigen heil en vrijheid in zoekt. Uit onbehagen met de ongebreidelde dadendrang van de stadse burgers die de wereld in bezit nemen, zoekt de romantische reiziger naar nog onbedorven plekken waar hij tot zichzelf kan komen. Het donkere woud, de kust en de weidse zee, de stille meer, het diepe dal en het hoge gebergte vormen voor hem de nieuwe ‘heilige’ plaatsen die een tegenwicht bieden aan de ‘verlichte’ maar benauwde ruimte van de industrieel-burgerlijke maatschappij. De Romantiek ontdekt de natuur als een intrinsieke waarde, als iets met een soort soevereine schoonheid die haar verheft boven haar nuttige functie voor de mens. Als wij onze steden verlaten, weg van de economische drukte waarin we ons dagelijks bewegen, om te gaan genieten van de natuur, delen we zonder het te beseffen in deze romantische erfenis.
Het is echter zeer de vraag of we nog wel in staat zijn om deze erfenis goed te beheren. Het moderne toerisme mag dan teruggaan op een romantisch sentiment, het heeft inmiddels zulke vormen aangenomen dat het de ervaringen waarop dit sentiment teert, vrijwel onmogelijk lijkt te maken. De hedendaagse exploratie van de natuur als reisbestemming
gaat gepaard met haar vernietiging. Om al die miljoenen vakantiegangers aan hun jaarlijkse portie natuurschoon te helpen, is een ongekende aantasting van diezelfde natuur noodzakelijk. Om te kunnen genieten van de stilte in de bergen moet men eerst een enorme hoeveelheid lawaai produceren; om de schoonheid te kunnen ervaren van de ondergaande zon in de Provence moet men eerst de lucht vervuilen op de weg erheen.
Ook de massaliteit van het moderne toerisme doet haar oorspronkelijke inspiratie teniet. De romantische reiziger was op zoek naar een authentieke ervaring, naar een bevrijding van burgerlijke conventies. Hij ging over nog ongebaande wegen, alleen, om zich te laten overweldigen door de unheimliche natuur. De moderne toerist zal die eenzaamheid nauwelijks meer vinden, als hij er al naar op zoek is.
Sterker nog, de meeste toeristen verkiezen de veiligheid van soortgenoten. De stad ontvlucht, vlijen zij zich neer op overvolle stranden, staan hutje mutje in campingdorpen of genieten en masse van het uitzicht op een per kabelbaan bereikbare bergtop. De vrijheid uit zich in aanpassen en conformeren! De moderne toerist rijdt achter anderen aan over dezelfde wegen, ziet wat anderen zien, maakt dezelfde kiekjes bij dezelfde sight-seeings. Ja, soms vormt hij met landgenoten zelfs een knusse kolonie die ?s avonds gezellig bij elkaar zit met een Hollands bakje koffie. Als een karikatuur van zichzelf kopieert de moderne toerist het bestaan thuis dat hij juist achter zich gelaten had.
*Toeristenbijbel*
Zoals de Bijbel de pelgrim op het rechte pad hield, zo klampt de toerist zich vast aan zijn reisgids die hem vertelt wat hij gezien moet hebben. Het bezienswaardige twee sterren: de omweg waard; drie sterren: de reis waard, heeft voor hem de status van het heilige. Hij zoekt op reis dan ook niet zozeer een authentieke confrontatie met het vreemde en onbekende, maar een bevestiging van de beelden en beschrijvingen van toeristen die hem zijn voorgegaan. Dit geldt net zo goed voor de avontuurlijke fietser, de ‘reizende romanticus’ van de 21ste eeuw die, eenmaal aangekomen aan de andere kant van de wereld, zich laat leiden door de tips in zijn stukgelezen Lonely Planet en zo vooral mensen als hijzelf zal ontmoeten. De titel van zijn reisgids moet welhaast ironisch bedoeld zijn.
De moderne toerist reist door een wereld die al volledig in kaart is gebracht. Zijn bestemming is in reisboeken en vakantiefolders al veelvuldig beschreven en met uitgebreide accommodaties, uitgezette wandelingen en plaatselijke zomerprogramma’s op zijn komst voorbereid.
Wat deze vorm van reizen onderscheidt van die uit het verleden, is dat deze zelf deel uitmaakt van de economisch gedicteerde wereld waar de reiziger juist graag even uit wil breken. “De bevrijding uit de industriële wereld is zelf een industrie geworden, de reis uit de consumptiewereld vandaan is zelf verbruiksgoed geworden”, schreef de Duitse essayist Hans Magnus Enzensberger al begin jaren zestig. Sindsdien heeft hij alleen maar meer gelijk gekregen. Het toerisme is een belangrijk economisch product geworden; voor een aantal landen is het zelfs de grootste bron van inkomsten. De reiziger die zich volledig aan dit product onderwerpt, zal niet veel méér kunnen zijn dan een consument met een korte broek aan; een consument van voorgekookte ervaringen, van ansichtkaarten die bewijzen dat hij er is geweest, van prijzige consumpties en van (gratis!) zonnestralen die hij in zijn kikkerlandje zo node heeft gemist. Maar gelukkig blijft er ondanks de vercommercialisering en verzakelijking van het reizen ook altijd nog de mogelijkheid om ver weg van huis ervaringen op te doen die niet zonder meer zijn in te passen in de vertrouwde (denk)kaders, om te proeven van een cultuur die zich nog niet heeft aangepast aan de wensen van de toerist. En om ergens op een verlaten rotsig pad, terwijl de zon brandt op het hoofd, plots overvallen te worden door ontzag voor de stilzwijgende vreemdheid van de eeuwige natuur die met een soort onverschillige trots de mens met al zijn economische plannen blijft weerstaan.
Ook ik geef toe aan mijn verlangen om te reizen over nog ongebaande paden en wil mij laten overweldigen door het landschap. Ook ik zal hierbij mijn mondiale voetafdruk vergroten. Het is af en toe wel eens goed om hierbij stil te staan dat het niet zo vanzelf sprekend is dat de aarde maar leeg wordt gezogen zonder dat dit op één of ander manier gecompenseerd wordt. Ik heb dit stuk op het forum gezet ter overdenking en zeker niet als een waarschuwende vingertje (ik reis zelf ook graag) maar ik wilde dit toch met jullie delen. Ik benieuwd naar jullie reactie hierop.
P.S.
De mondiale voetafdruk is de ruimte die we per persoon innemen op aarde. De afgelopen jaren is onze voetafdruk sterk gestegen. Als iedereen zo zou leven als wij hebben we nog twee aardbollen nodig! Conclusie: wij leven op een te grote voet… De mondiale voetafdruk laat zien dat er grenzen zijn aan het gebruik van de aarde. We moeten er voorzichtig mee omgaan.
Hoe groot jouw zogenaamde mondiale voetafdruk is, is afhankelijk van wat en hoeveel je consumeert. Wat je eet en drinkt, maar ook de kleren die je draagt en hoe je naar school gaat (met de fiets, auto of bus) zijn voorbeelden van hoe jij consumeert. Al deze dingen kosten ruimte. Zo neemt voedsel ruimte in beslag, omdat het verbouwd moet worden, zoals groenten en fruit. Maar ook papiergebruik kost ruimte: denk maar eens aan de bomen die daarvoor gekapt worden.
Het transporteren van alles wat je gebruikt kost ook een hoop ruimte: wegen en sporen nemen ruimte in en transport kost ook veel energie.
Zelfs het verbruiken van energie kost ook ruimte, en vormt dus een belangrijk onderdeel van je voetafdruk hoewel dat niet direct te zien is. Bij het verbruiken van energie komt CO2 (kooldioxide) vrij. Denk hierbij aan de auto die brandstof verbruikt waarbij CO2 vrij komt. Om deze CO2 uitstoot weer te verwerken is een bepaalde oppervlakte bos nodig om het om te zetten in zuurstof. Zo kun je voor alles wat je eet en koopt uitrekenen hoeveel ruimte dat inneemt: het moet toch ergens worden gemaakt en vervoerd? Op deze manier kun je uitrekenen hoeveel ruimte je in totaal inneemt. Ben je nieuwsgierig geworden? Bereken dan je voetafdruk door op
http://www.voetenbank.nl/ te kijken, en je weet binnen 10 minuten hoeveel hectare jij inneemt!
)